2018/11/29
ALABARI
Ez utzi inori zure gainetik egoten,
are gutxiago gizonezkoa bada.
Eutsi beti zure duintasunari.
Ez ahaztu lana izatea dela pertsona duin egiten duena.
Izan zure ogibidea inoren mende ez izateko.
Ez zaitez fida botereaz, erabiliko zaitu.
Zaude gutxi daukatenen alboan.
Izan inozoa, ametsik xaloenek aldatu dute mundua.
Dena den, kontuan izan ideiarik ederrenak ez duela zentzurik
pertsona bakar bat zapalduz gauzatzen bada.
Utzi bizitzen, bakoitzak bere usteak eta bizipenak ditu,
errespeta itzazu nahiz eta zure kontrakoak irudi.
Lagundu behar duenari, zabaldu etxea arrotzari,
inolako zalantzarik gabe.
Errespeta sinesgabeak eta sinestunak eta beraien fedea.
Zaindu zure hizkuntza.
Pentsa ez dela gurea soilik,
mundu osoaren altxorra baino.
Mundua egiten du eder euskarak.
Sekula ez sinets ez dagoela zer eginik,
ia beti dago aterabideren bat.
Eta ez balego, onar ezazu.
Galduz ere irabazten da.
Onartu bizitza eta halaber heriotza.
Heriotzaz jabetzea baita dugun egitekorik zailena.
Plazer eta zoriontasunari sekula ez ateak itxi.
Maita beti pertsona, generoa kontuan izan gabe.
Azala beti hazten baita eder, gizon ala emakume izan.
Bete zure apetak, baita horretan ere.
Hori bai, nahi ez baduzu, esazu ezetz.
Injustiziari esan ezetz,
eskubideen zapalketari,
bazterketari ezetz.
Gura eta ahal baduzu, izan ama,
umeek erakutsiko dizute umila izaten.
Eta ez bazenu, bizi bizitza bere osotasunean.
Maita oihanak eta maita hiriak.
Egon zabalik kitzika guztiei, ez izan aurreiritzirik.
Beldur bazara, onartu beldurra.
Triste bazaude, egon triste.
Ez dugu zertan une oro zoriontsu eta ausart izan behar.
Entzun ondoan duzunari eta jakintsua izango zara.
Entzun gazteei, entzun adinekoei.
Zaren bezala agertu.
Esan pentsatzen duzuna, nahiz eta hurkoa mindu.
Ikasi akatsetatik.
Ez izan beldur gauzak oker egiteko.
Dena ondo egiten duena harroa eta itsua baita.
Bilatu egunen joanaren edertasuna. Sakonki bizi, baina ez azkar.
Jakin denbora geratzen, gauzarik txikerrenetan arreta jartzen.
Egin zure bidea, zu zara erdigunea.
Saia ametsak betetzen eta ez utzi inori amets horiek zapuzten.
Eta azkenik, ez egin kasu aholkuei.
Ezta neureei ere.
Bideoa ikusteko:
https://es-es.facebook.com/KirmenUribe/videos/alabari-poema-irakurriz-gure-kasa-saioan/1795463293809698/
1939ko apirilaren 6an jaioa, euskal kantagintza berriaren ikur eta abiapuntu izan zen Ez dok amairu proiektuaren ideologo eta sortzaileetako bat izan zen Artze 1960ko hamarkadan, Mikel Laboa, Benito Lertxundi, Jose Angel Irigaray, Xabier Lete eta Lourdes Iriondorekin batera.
Laboaren ahotsak zabaldu zituen, hain zuzen ere, Artzeren hitz ezagunenak, Txoria Txori, Ama hil zaigu eta Geure bazterrak.
Paperean beste hainbeste utzi zituen eta guztira hamar liburu argitaratu zituen, hitzen bidez transzendentziaren bila abiatu eta existentzialismoaren eta espiritualtasunaren inguruko bidaia proposatuta. Gizakiari buruz, naturari buruz, kontsumo gizarteari buruz, erlijioei buruz egin zuen gogoeta haren lanetan.
Poesia espaziala edo plastikoa egiten saiatu zen Artze, olerkiak bisualak egiten eta taula gainera eramaten, jendearengana heltzeko asmoz. Edukiarekin ez ezik, formarekin ere esperimentatzea zuen gustuko, batez ere lehen urte haietan, mugak gaindituz eta hizkun-tzarekin iraultza literarioak bultza-tzen: atzekoz aurrera idatzitako hitzak erabili zituen, onomatopeiak...
Iraultza hori, dena den, Ez dok amairu proiektuak berak bezala, hizkuntza zaharra eta euskal sustraiak eta tradizioa abiapuntutzat hartuta proposatu zuen: “Iturri zaharretik edaten dut, ur berria edaten, beti berri den ura, betiko iturri zaharretik”. Ikastolen elkarteak erabili zituen hitzok bere leman.
Euskalgintzan eta euskararen normalizazioan ikur bihurtu den lema ere haren eskuek idatzi zuten: “Hizkuntza bat ez da galtzen ez dakitenek ikasten ez dutelako, dakitenek hitz egiten ez dutelako baizik”.
Euskara aldarrikatzeaz gain, Euskal Herriko tradizioaren eta landa iraganaren beste ikur bat ere berreskuratu zuen: Jexux anaiarekin batera txalaparta taula gainera eraman zuen eta ikuskizun bihurtu. Musika modernoan erabiltzen hasi zen, gaur egun jarraipena duen bidea abiatuz. 1975. urtean Artze anaiek txalaparta oinarritzat hartuta disko bat kaleratu zuten, Milango estudio ba-tzuen eskutik.
1960 eta 1970 hamarraldietan euskal poesia eta kultura modernitatera eraman zuen eta bide berriak zabaldu zituen zutabeetako bat izan zen Joxean Artze, Xabier Lete eta Mikel Laboarekin batera, besteak beste. Ondoren, 1980. urtetik aurrera, beste fase bat antzeman daiteke bere lanetan: erlijiotasunera eta kristautasunera bueltan, ikuspuntua aldatuta, poesia lantzen eta berritzen jarraitu zuen, bizitzaren transzenden-tziaren bila beti ere.
Belaunaldi berriengana gerturatu zen azken urteotan eta bere hi-tzek doinu berriak jantzi zituzten. Nola belztu behar zuria ikuskizunean, esaterako, usurbildarraren poesiak oinarri zituen Bide Er-tzean eta Metrokoadroka kolektiboaren proposamenak 2016an.
2017/09/18
Lore Jokoak oso garrantzitsuak izan ziren XIX. mendeko euskal kulturarentzat, hura berpizten lagundu zutelako.
XIX. mendean, Europan, herri-kulturari buruzko interesa hedatu zen. Herriak sortutako kultura-adierazpenak aztergai eta estimagarri bihurtu ziren garaiko jende ilustratuarentzat. Euskal Herrian ere piztu zen jakinmin hura. Horren ondorioz, 1853an, lehen euskal literatura-lehiaketa antolatu zen Lapurdin. Lore jokoak izena hartu zuten, Frantziako Tolosako ohitura zahar bati jarraituz.
Lehen Lore Jokoen jatorria Frantziako Tolosan dago. 1324. urtean lehen Lore Jokoak egin zituzten hiri hartan, olerkariak goratzeko. Olerkirik onenari urrezko bioleta bat ematen zitzaion. Horregatik deitu zitzaien Lore Jokoak. Gaur egungo kiroletako domina-emateak ohitura hartan du jatorria.
Lore Jokoak urtean behin egiten ziren eta gaiak aurretiaz zehaztuta zeuden. Irabazleek jendaurrean kantatzen zituzten olerkiak.
Lore Jokoak jai giroan ospatzen ziren eta egun oso bat irauten zuten; pilota partidak, dantzak, musika eta ganadu-feriak ere izan ohi ziren.
Lehenengo Lore Jokoak Lapurdiko Urruñan egin ziren, 1853an. Anton Abadia izan zen sustatzaile nagusia.
Euskal kulturarekiko atxikimendu handia zuenez, hura bultzatzeko asmoz, lehen Lore Jokoak antolatu zituen Abadiak.
Lehenengo edizioko gaia euskaldunen emigrazioa izan zen. Urte haietan, gazte askok Amerikara jotzen zuten lan bila.
Martin Egiategik 1853ko Lore Jokoetarako egindako olerki zati honetan, Amerikara joateagatik barnean zuen tristuraz arida, eta nola sentitzen duen faltan gurasoen babesa:
Lur batetarik salto,
ta bertzera kurri,
hemen gabiltza suelto
nigar-egingarri!
Hain ongi nintakena
nere sorterrian,
zer jan-edan nukena
aita-amen aldian!
Karmelo Etxegarai:
Urruti nere menditik
joan nintzen dirutu nahirik.
Urrutietan laster bihotza
nahigabez erdibiturik,
gelditu nintzen tristerik,
bake santua galdurik.
Felipe Arrese Beitiaren "Ama Euskeriari azken agurrak" (1879) olerkiko pasartea: (Euskara hiltzeak kezkatzen du idazlea).
Neure bihotzeko Amatxo zaharra,
antzinako Ama Euskara,
seme leial bat orain datortzu
azken agurra emotera.
Hainbeste gerra goitu ezinda
den hori, atsotu zara.
Zaurien zauriz galdu-galduta
Amatxo zoaz hiltzera!
Jean Baptiste Elizanbururen "Apexa eta Lorea" olerkia:
Neguaz primadera zenean jabetu,
sasi baten hegian apexa zen sortu.
Leku berean baitzen lorea gertatu,
gaixoek elkar zuten bihotzez maitatu!
Eguzkiak ihintza pizten duenean,
Apexa doa beti hegalez airean.
Nahi luke loreak segitu bidean,
zurtoinak zertako du gelditzen lurrean?
(Eragin-Santillana)
(Eragin-Santillana)
Informazio gehiago:
- Auñamendi Eusko Entziklopedia
- Susa-literatura
2017/04/03
Bitoriano Gandiaga Artetxe (Mendata, Bizkaia, 1928ko urriaren 8a - Arantzazu, Gipuzkoa, 2001eko otsailaren 21a) fraidea eta euskal poeta izan zen.
- Gaztetatik hasi zen olerkiak idazten. Aldizkaritan kaleratu zuen Gandiagak olerki hainbat (180 inguru) edota multikopiaturiko sortetan zabaldu (175 inguru).
- Horiez gain sei liburu argitaratu zituen Gandiagak bere bizitzan: Elorri (1962), Hiru gizon bakarka (1974), Uda batez Madrilen (1977), Gabon dut anuntzio (1986), Denbora galdu alde (1985) eta Ahotsik behartu gabe.
- Euskal abeslariek Gandiagaren poema ugari musikatu (150etik gora) eta grabatu eta publikatu.
- Garaikide zuen Gabriel Arestiren eragina ere nabari da olerki sozialak deiturikoetan. Existentzialismoaren arrastoa ere bai.
- Mundua lehen pertsonan bereganatzen du. Ez da errealitatea jasotze hutsarekin konformatzen. Arazoek sorrarazten dioten larri-mina nabari zaio.
- Etengabeko tenka erakusten du irudi poetikoetan: errealitatea/ametsa, desira/existentzia, landa/hiria. Haren krisiak kristau-fedean aurkitzen du sendabidea.
- Gaietan zein moldeetan, gerraurreko olerkarien bideari eusten dio.
Arantza zorrotzak eta lore zuriak izaten dituen zuhaixka da elorria, Bizitzaren metafora gisa hartzen du Gandiagak, bizitzak ere nahigabe mingarrien artean tarteka pozaldiak izaten dituelako.
Bizitza eramangarri egiteko euskarria Gandiagarentzat fedea da eta Elorri poema gogoeta horiek poema eginda; lirismoz betetako poema erlijiosoa, Arantzazuko naturan girotua.
Informazio gehiago:
http://www.gandiaga.com/
http://www.hiru.eus/eu/literatura-vasca/bitoriano-gandiaga-1928-2001
Gandiagak irakurritako olerkiak:
http://www.susa-literatura.eus/emailuak/gandiaga/
Suscribirse a:
Entradas (Atom)
